«Tradizioak dioenez, bailara honek Erromantzatua du izena, Erdi Aroan, Leireko monasterioak erakarrita, agian, tokiko hizkuntza, euskara, hitz egiten ez zuen kanpoko jendeak birpopulatu zuelako. Aurreko izena, dirudienez, Urraul Ekia zen.

Pirinio aurreko bailara gisa 1950-1970ean despopulazioa jasan zuen. Bere maximoa 1857an izan zuen, 956 biztanle edo arimarekin, 1991ko 149ra arte. 2020an 171 pertsona zeuden erroldatuta.

Iparraldean Idokorri eta Illon mendilerroek mugatzen dute, eta hegoaldean Leirek. Pirinioetako eta Mediterraneoko paisaiaren arteko trantsizio-eremua da. Paisaia berezia du: tufarroa, erraz higatutako harri margotuen edo buztintsuen eremua, lur perlatuko sakanak eratzen dituena.

Ezezaguna eta ia ahaztua, arroila ikusgarriez gain, ondarearen bitxi txikiak gordetzen ditu: megalitoak, ermitak, erretaulak

Bi dira Erromantzatuko bailaretik igarotzen diren abelbideak: Erronkarikoa eta Zaraitzukoa, eta biak lotzen dituen T-17 trabesa.

Bi erreal ardien ehuneko bat, eta pezeta bat abelbide osoaren gidari. Gainera, gaua egiten bazuten pezeta bat ordaintzen zuten .»

— Pedro Cabodevilla jauna, Napal. 1970 (Abelbideko ordainketak)

Erronkari eta Zaraitzuko abelbideetan astebetean Erriberara jaisten ziren artalde handiak ibiltzen ziren. Pasabidea zen Erromantzatua, eta abelbideetan bidesaria kobratzen zuten. T- 17 trabesak bi abelbideak lotzen zituen bailararen barruan. 1924an Aldundiak horiek markatzea erabaki zuen, harri landuekin, errege abelbideetarako CRrekin eta bigarren mailakoetarako CDArekin seinalatuz.